[Lot’un] Eşi [kocasının] arkasından baktı ve tuzdan bir sütuna dönüştü.
Lot’un karısının adı İrit’ti.252 Kocasıyla birlikte kaçarken, Sedom’da kalan evli iki kızını düşünmeye başlamıştır. Arkasını dönmüş ve onları takip edeceklerini umarak bakmıştır. Gavriel onu arkasına bakmaması için uyarmış olduğı için ölmeyi hak etmişti.253
Lot misafirler için biraz tuz istediğinde, onunla bu konuda tartışmıştı. Bu nedenle, suça uygun bir ceza olarak tuz sütununa dönüştürülmüştür.254
Bazıları, geriye bakmamalarının emredilmesinin sebebi olarak, bir belaya bakmanın bile zarar verebilmesi olduğunu söyler. Bu nedenle cüzzamlı kişi diğer kişilerden ayrılır. Bu nedenle, Lot’un karısı, Sedom’un kükürt ve tuza dönüştüğünü görünce, o da bir tuz yığını olmuştur. Korkudan ölmüş olması mümkündür.255
Hayırseverlik de “tuz” olarak adlandırılır. Nasıl ki tuz, eti koruyup çürümesini engelliyorsa, hayır yapmak da malı muhafaza eder. Bir kimse malını korumak istiyorsa, yoksullara merhamet ederek onu hayır işlerinde kullanmalıdır. [Talmud bu nedenle, “Hayırseverlik parayı ‘tuzlar’.” der. 256 Hayırsever biri olmadığı için kendisi bir tuz sütunu olmuştur.]
Bazıları, Lot’un eşinin, tüm eşyalarının yok edildiğini ve kocasının ona miras bırakmayacağını anladığını söyler. Bunun için kendini çok kötü hissetmiştir. Bu nedenle Tora, kadının kendi arkasına değil, onun arkasına baktığını söyler. [Aharav אַחֲרָיו kelimesi, “onun ardına”, yani “onun ölümünden sonrasına” olarak da çevrilebilir.] O zaman, Lot öldükten sonraki kendi durumu hakkında endişelenmeye başlamıştır.
Tanrı, “Malını sadaka ile tuzlamaması ve Lot’un misafirlerine getirmesine izin vermemesi yeterli değildi. Ama şimdi günahlarından pişmanlık duymak yerine mirası için endişeleniyor. Tuz sütunu olsun” dedi.257
Bu sütun Diriliş Günü’ne kadar kalmaya mahkumdur. Ne yaz ne de kış eksilmez.258
Yemekten Sonra Elleri Yıkama
Sedom tuzu [birçok mineral içerir ve] körlüğe neden olabilir. Bu nedenle bilgeler, insanların her yemekten sonra ellerini yıkamasını yasalaştırmıştır. Yemek sırasında tuzla temas etmemek neredeyse imkansızdır ve bu tuz Sedom tuzu içerebilir. Eller sıklıkla gözlere dokunduğu için körlüğe neden olabilir.259
Aynı nedenle tuz satanın da ellerini yıkaması gerekir.260 Bu yasanın başka bir nedeni daha vardır. Aşağıdaki olaya dayanmaktadır:261
Rabbi Meir, Rabbi Yosi ve Rabbi Yehuda bir zamanlar seyahat ediyordu. Geceyi Kidor adında bir adamla geçirdiler. Rabbi Meir, isimlere özel bir önem verirdi ve Kidor ismini duyduğunda, hemen “Ve dedi: Gizleyeyim Yüzümü onlardan, Görürüm ne [olacak] sonları! Çünkü döneklik neslidir (Ki dor) onlar, İmanları olmayan çocuklar.” (Yasa’nın Tekrarı 32:20) ayetini düşündü. Hemen ondan şüphe duydu.
Şabat yaklaşıyordu ve bilgeler paralarını kasaya koymak zorundaydılar. Rabbi Yosi ve Rabbi Yehuda paralarını ev sahibine saklaması için verdiler. Ona güvenmeyen Rabbi Meir, kendi parasını saklayacak bir yer aradı. Sonunda, insanlar Şabat’ta oraya gitmediği için en iyi yerin mezarlık olacağına karar verdi. Ev sahibinin babasının mezarı olduğunu bilmeden parayı o mezarın yanına sakladı.
O gece, Kidor’un babası bir rüyada ona geldi ve ona paranın nerede saklandığını söyledi. Şaşıran Kidor, rüyayı Rabbi Meir’e anlattı, o da “Cuma gecesi rüyaları anlamsızdır” diyerek onu oyaladı. Rabbi kaçabildiği anda mezarlığa koştu ve geceye kadar parasını izledi. Şabat günü sona erdiğinde parasını aldı ve ne yaptığını kimse bilmeden evine döndü.
Pazar sabahı bilgeler yollarına devam etmek istediler. Kidor’dan para istediler. Omuz silkerek, “‘Neden bahsettiğinizi bilmiyorum. Bana hiç para vermediniz” dedi. Yalnız kaldıklarında, Rabbi Meir, “İsimlere dikkat etmemek sizin hatanız” dedi. Diğerleri ona, “Hırsız olduğunu neden bize söylemedin?” diye şikayet ettiler. “Yapamadım,” diye yanıtladı Rabbi Meir, “çünkü kesin olarak bilmiyordum. Ama bir kişi sahtekarlık ima eden bir isme sahipse, özellikle dikkatli olmalısınız. Bakın bana ne oldu! Kidor’un babası oğlundan daha beter. Şimdi ölü olmasına rağmen çalmanın yollarını arıyor!”
Ertesi gün Kidor’u sokakta yürürken gördüler ve bıyığında bir mercimek gördüler. Bilgeler onun karısına gittiler ve “Kocanız paramızı iade etmeniz gerektiğini söyledi. Bir işaret olarak size bu sabah kahvaltıda mercimek yediğini söylememizi istedi” dediler. Kadın parayı verdi. Kidor daha sonra eve gelip ne olduğunu öğrendiğinde karısına o kadar sert vurdu ki onu öldürdü.
Talmud, Kidor’un yemekten sonra ellerini yıkamadığı için birini öldürdüğünü söylemektedir. Ellerini yıkasaydı mutlaka bıyığını da silerdi ve diğerleri onun ne yediğini bilemezdi.
O andan itibaren bu bilgeler, kulağa kötü gelen bir ismin evine asla girmediler.
[Yemekten sonra elleri yıkamaya Mayim Aharonim, kelimenin tam anlamıyla “Son Su” denir.] Bu suyun üzerinde zararlı bir ruh kalır; su yere değil lavaboya dökülmelidir. Lavabo yoksa, talaşın veya ahşap talaşın üzerine dökmelidir.262
Elleri yakıp iyi yıkamasını engelleyebileceğinden sıcak su ile yıkamamalıdır. Bazıları suyun aslında soğuk olması gerektiğini söyler. Su, bir hayvanın içebileceği kadar güzel olmalıdır.263
Tüm eli yıkamak zorunlu değildir; sadece parmakların ikinci eklemine kadar yıkamak gereklidir. Kirli suyun akması için parmaklar aşağı bakmalıdır.
Su yoksa şaraptan başka bir sıvıyla yıkanabilir. Şarap ritüelde kullanılan bir içecektir, eli yıkamak için kullanılarak indirgenmemelidir.264
[Yemekten sonra] Elleri yıkadıktan sonra, yemekten sonraki Sükran Duası söylenene kadar yememeli ve içmemelidir. Kişi meyve yemek, kahve veya çay içmek isterse, duadan sonraya kadar beklemelidir.
Kişi, henüz ellerini yıkamamış ve ev sahibinden su getirmesini istemişse yemek bitmiş sayılır. Bir kimse yemek veya içmek isterse, bunu yapmadan önce bir beraha söylemelidir. [Normalde, kişi ekmek üzerine beraha söyledikten sonra, yemeğe başlarken, her bir yemek için ayrı ayrı berahaların söylenmesine gerek yoktur.] Bir kez Şükran duasını söylemeye ve ellerini yıkamaya karar verdiğinde, yemek bitmiş sayılır ve artık ekmek üzerine söylenen kutsama kapsamında değildir. Bu nedenle yeni bir beraha okumadan yemek yemek yasaktır. Biri ekmek yemek isterse, ellerini tekrar yıkamalı ve ekmek üzerine AMotsi berahasını söylemelidir. Meyve yerse, uygun berahayı söylemelidir.265
Başkasının evinde yemek yerken, yemekten sonra yıkamak için su isterse, ev sahibi henüz su istemedikçe yeni bir beraha okumadan yiyebilir. Ev sahibine bağımlı olduğu varsayılır; ev sahibi ondan daha fazla yemesini isterse, kabul eder.
Bu, sadece yıkamak için su isterse doğrudur. Ancak suyu istediğinde, ev sahibi tarafından daha fazla yemesini istese bile daha fazla yememeye karar vermiş demektir. Ev sahibi, onun su istediğini duyunca ve ondan daha fazla yemesini istediğinde, yediği ve içtiği her şey için bir beraha okuması gerekir. Su istediğinde yemeği sona erdirmiştir.266
Sedom anlatısına dönersek, bazı kişiler Sedom ve Amora’nın cezası hakkında ciddi bir soru sorar. Doğru, onlar cezalandırılmayı hak etmişlerdi, ama dünyada günah işleyen başka birçok insan vardır ve onların benzer şekilde cezalandırıldığını görmüyoruz. Hiç kurtulanı olmayacak biçimde günahkar bir ulusun yok edildiğini görmüyoruz.
Sedom bu cezayı hak etmişti, çünkü Kutsal Topraklar’ın sınırındaydı. İsrael Ülkesi’nin kutsallığı, yalnızca Tanrı’ya nispet yaparak fiillerde bulunan bu şehirlerin günahkarlığıyla karşılaştırılabilirdi. Toprağın kendisi onlara tahammül edemezdi; günahlarıyla kirlenmek istemedi.267
Bu Yahudiler’e bir ders vermek için gelmiştir. Kenaan ülkesini miras alırlarsa, Tora’yı ve emirlerini yerine getirmek için çok dikkatli olmaları gerekecekti. Aksi takdirde, Kutsal Topraklar’da yaşamaya layık olmayacaklardı.
Birçok insan Yeruşalayim, Hevron ve Safed’e giderek İsrael Ülkesi’nde hac yapmaktadır. Kişi ister ziyarete gitsin, ister yerleşmeye gitsin, orada diğer ülkelerde olduğundan farklı davranmalıdır. İsrael Ülkesi’nde yanlış bir şey yapmamaya çok dikkat etmelidir. İsrael Ülkesi’ne gitmenin asıl nedeni, kalbi tövbeye uyandırmaktır. [Sadece o toprakta yürüdüğü için Gelecek Dünya’da payı olur.] Ama oraya sadece tatil, yemek yemek ve dinlenmek için giderse, bunun Gelecek Dünya’da bir değeri yoktur. Ve eğer düzgün davranılmazsa, toprak orada yaşayan ve yaptıkları kötülüklerle ülkeyi kirleten Kenaanlıları “kustuğu” gibi, onu da dışarı atar.268
Bilgelerimiz, Sedom ve Amora’nın kötülüğünün ölçüsüz olduğunu açıklamıştır. Bir yabancı oradan geçtiğinde, eşcinsel tecavüze maruz kalmış, ardından tüm mal varlığı çalınmıştı. Avraam’a o topraklarından geçerse kendisinin de böyle bir muamele göreceğini söyleme cüretini göstermişlerdi. İnsanları bölgelerinden geçmeye korkutmayı umuyorlardı; insanların veba varmış gibi bu şehirlerden kaçmalarına neden oldular. Tüccarlar genellikle tüm mallarını geride bırakarak kaçarlardı. Sonuç olarak, hiçbir yabancı bu alandan herhangi bir fayda sağlamadı. Bu, vatandaşlarına çok uymuştu, çünkü onlar her türlü hayır işinden ve iyilikten nefret ederlerdi.
Sedom’u, genç bir kadının Binyaminliler tarafından tecavüze uğradığı ve öldürüldüğü Gibea’ya benzetmek cezbedicidir (Hakimler 19. Bölüm). Ancak Gibea örneğinde, insanlar böyle güzel bir kadın gördüklerinde tutkuya yenik düştükleri için günah işlemişlerdir. Ancak Sedom ve Amora’nın günahı tutku içermiyordu. Yabancıları korkutmak için tasarlanmış soğuk, hesaplı bir politikaydı.
İkisi arasında büyük bir fark vardır. Çoğu zaman bir kişi tutkuları tarafından günaha sürüklenir, ancak eylem tamamlandıktan ve olay üzerinde düşündükten sonra pişman olur. İsteyerek değil, sadece arzularına yenik düştüğü için günah işlememiştir. Bir insan özünde kötü ise, gerçekten günah işlemek ister ve pişmanlık duymadan sürekli olarak günaha bulaşır.
Sedom’un diğer yerlerden daha fazla yıkılmasının bir başka nedeni de şehirdeki herkesin kötü olmasıydı; orada tek bir iyi insan yaşamıyordu. Bunu, “Sedom halkı, gencinden yaşlısına kadar, her mahalleden [gelip toplandılar;] hepsi evi sardılar” (Yaratılış 19:4) ayetinden anlarız – hepsi Lot’un misafirlerine karşı eşcinsel tecavüz eylemi yapmak istemiştir. Buradan, bu kötülüğe katılmayan bir kişinin dahi olmadığını görürüz.
Hepsi kötü olduğu için Tora şöyle der: “[Tanrı), Lot’un yaşadığı şehirleri tersyüz etti” (Yaratılış 19:29). Tanrı bu şehirleri yok etmişti, çünkü o kadar kötüydüler ki, oradaki en iyi kişi Lot idi. Fazileti bölgeyi korumuştu, çünkü diğerlerine göre o bir azizdi. Bu, bize diğerlerinin durumu hakkında bir fikir vermektedir. Böylece “tersyüz” edilmeyi hak etmişlerdir.269
Bilgelerimiz, iki kardeşin veya ortağın bir tarlayı eşit olarak bölmek istediği ve birinin diğer kişinin sahip olduğu mülkün yarısını almak istediği bir durumu tartışır. Başka bir tarlayla ikiye bölünmüş değil, tek bir toprak parçasına sahip olmak istemektedir. Yahudi yasasına göre, o kısım üzerinde hakkı vardır ve eğer diğeri bundan vazgeçmek istemezse, mahkemeler tarafından zorlanabilir. Birinin zararı olmadığı, diğerinin yararı olduğu için böyle bir anlaşmaya karşı çıkmaya hakkı yoktur. Sedom’un özelliği, hiçbir şey kaybetmediği halde kimsenin yarar elde etmesini engellemektir. (Genel bir kural olarak, Yahudi mahkemeleri bir kişiyi bu özelliği içeren bir şeyi yapmamaya zorlayabilir.]270
Mişna şöyle der: “Dört insan özelliği vardır: Biri, ‘benimki benim, seninki de benim’ derse, bu Sedom’un özelliğidir.” Böyle bir insan başkalarından haz almayı ister ama onların bir şey almalarını istemez. “Biri ‘benimki senin, seninki benim’ derse ahmaktır.” Başkalarının evlerine girmekten ve karnını kendisine ait olmayan şeylerle doldurmaktan utanmaz. “Biri ‘benimki senin, seninki senin’ derse o bir azizdir.” Başkalarından bir şey almak istemez, ancak kendisinden faydalanacaklarını umar. “Biri ‘benimki benim, seninki benim’ derse kötüdür. Kendi malına başkasının dokunmasını istemez, ancak başkalarının malını kendisininmiş gibi görür.271
NOTLAR
252 Pirkey Rabbi Eliezer 25. [Pirkey Rabbi Eliezer’de, okuma Adit’tir (עדית) ve aynı okuma Recanti’de bulunur. Ancak İrit (עידית) okuması Yalkut Şimoni’de bulunur; Zohar 2:250b; 19:17’de Ramban; Ma’arekhet Elohuth, Bölüm 9 (Mantua, 1558), sayfa 114a. Baal HaTurim bu ayette “karısı” (אשתו) ile “O İrit’tir” (היא עירית) kelimelerinin aynı sayısal değere sahip olduğunu yazar. Karşılaştır. Yeoşua 15:36. Peliyah (Sefer HaKanah, Koretz, 1784) 98a, İdit (עידית) okumasına sahiptir. Targum Yonathan, Lot’un karısının bir Sedomlu olduğunu belirtir.]
253 Pirkey Rabbi Eliezer, aynı yerde.
254 Targum Yonatan; Bereşit Rabba.
255 Rambam; Bahya. [Karşılaştır. Yasa’nın Tekrarı 29:22]
256 [Ketuvot 66b]
257 Kli Yakar
258 Targum Yeruşalmi; Raşi, Minahot, Bölüm 4. Sayfa 21 (?).
259 Orah Hayim
260 Keneset HaGedolah
261 Yoma 83b
262 Orah Hayim 181
263 Keneset HaGedolah
264 [Orah Hayim] 171; Zohar
265 Orah Hayim 179
266 Magen Avraam
267 Ramban; Bahya; Toledot Yitshak. [Karşılaştır. Levililer 18:25, 18:28, 20:22]
268 Abarbanel (Venedik, 1604) sayfa 61
269 Tzeror HaMor
270 Hoşen Mişpat 174 [Karşılaştır. Eruvin 49a; Ketuvot 103a]
271 Avot 5